ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Μάριο Διονέλλη

Για πιθανά μη αναστρέψιμα τετελεσμένα από την αναθεώρηση των περιφερειακών χωροταξικών σχεδίων της χώρας μιλά στον Δρόμο η αρχιτέκτονας Βάννα Σφακιανάκη. Ειδικά για την αναθεώρηση του χωροταξικού της Κρήτης τονίζει πως υπηρετεί πιστά τη μνημονιακή φιλοσοφία του «success story» καθώς δίνει σαφή προτεραιότητα στη συγκέντρωση κέρδους σε λίγους εις βάρος των συμφερόντων της κοινωνίας και της προστασίας του περιβάλλοντος.

 

Η αναθεώρηση του χωροταξικού σχεδιασμού γίνεται στο πλαίσιο των μνημονιακών δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η χώρα. Πόσο το γεγονός αυτό καθορίζει το περιεχόμενο και τη φιλοσοφία της πρότασης για την Κρήτη;

Καθορίζει δραματικά! Οι μελέτες για όλες τις Περιφέρειες παραδόθηκαν πριν από τις πρόσφατες εκλογές, αφού υποχρεώθηκαν να εναρμονιστούν με όλη τη νομοθεσία που υπηρετούσε το «success story».

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα Χωροταξικά δεν είναι μόνο χάρτες που μοιράζουν τη γη σε δραστηριότητες. Είναι αναπτυξιακά εργαλεία. Πίσω από τους χάρτες έχουν την αναπτυξιακή πολιτική όπως κάθε φορά υπηρετείται από τη νομοθεσία και τα κίνητρα. Μνημονιακή υποχρέωση ήταν να αναθεωρηθούν τα Χωροταξικά για να εναρμονιστούν με τα Ειδικά Χωροταξικά για τον τουρισμό, την ενέργεια, τη βιομηχανία, τις ιχθυοκαλλιέργειες και το νέο ΕΣΠΑ (ΣΕΣ) που θα χρηματοδοτήσει τα έργα. Να συμπεριλάβουν ακόμα και τα έργα του ΤΑΙΠΕΔ.

Τα Χωροταξικά δεν εφαρμόζονται αυτόματα και δεν ορίζουν χρήσεις γης. Για κάθε χρήση-παραγωγική δραστηριότητα, θα ισχύει η μνημονιακή νομοθεσία. Ωστόσο τα Χωροταξικά -αν εγκριθούν ως έχουν- θα συνδράμουν για να θωρακίσουν τα έργα που προβλέπουν απέναντι σε ενδεχόμενες προσφυγές, όπως λεγόταν ευθέως στη Βουλή, όταν περνούσαν οι μνημονιακοί νόμοι.

Τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια ανά Δήμο που καθορίζουν χρήσεις γης, θα εναρμονίζονται με τα Περιφερειακά Χωροταξικά, σταδιακά τα επόμενα χρόνια και θα αποτυπώνουν όλο αυτό το σκηνικό. Ακόμα χειρότερα, όσο ισχύει ο νόμος που ψηφίστηκε το καλοκαίρι του 2013 και μεταρρυθμίζει το χωροταξικό σχεδιασμό, ανά πάσα στιγμή θα μπορεί με ένα Ειδικό Χωρικό Σχέδιο να «χωροθετείται» μια επένδυση «εθνικής σημασίας», που δεν έχει προβλεφθεί!

 

Η πρόταση για την Κρήτη εντάσσει και θεωρεί ως δεδομένα έργα που έχουν συναντήσει ισχυρές αντιδράσεις από κατοίκους και φορείς. Λαμβάνονται υπόψη οι αντιδράσεις αυτές στη διαβούλευση;

Στη «διαβούλευση» που έγινε στην Α΄ φάση του χωροταξικού –σε εισαγωγικά γιατί σήμερα υπάρχει διαστροφή της έννοιας της διαβούλευσης, που περιορίζεται σε κατάθεση απόψεων και όχι πραγματική συζήτηση με την κοινωνία– πάρα πολλοί φορείς, οργανώσεις και άτομα κατέθεσαν απόψεις για όλα αυτά. Οι απόψεις αυτές πέρασαν μέσα από το φίλτρο της γνωμοδότησης της Περιφέρειας, η οποία κάποιες απ’ αυτές υιοθέτησε (π.χ. το Λιμάνι του Νότου), αλλά για άλλες θεωρούσε τα έργα αδιαπραγμάτευτα (π.χ. το αεροδρόμιο Καστελλίου). Οι απόψεις διαβιβάστηκαν και στο υπουργείο και στους μελετητές, αλλά όπως καταλαβαίνετε αυτό που βάρυνε είναι αφενός οι προδιαγραφές και αφετέρου οι απόψεις της Περιφέρειας. Είναι πολύ σημαντικό πάντως ότι τώρα η κοινωνία δείχνει ένα πρωτοφανές ενδιαφέρον να κατανοήσει και να παρέμβει.

 

Ειδικά για το ενεργειακό μέλλον της Κρήτης το νέο χωροταξικό προβλέπει εκτός από ΑΠΕ, καλώδιο διασύνδεσης αλλά και υποδομές σχετιζόμενες με την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Πόσο επικίνδυνο είναι αυτό;

Οι πολλές αντιδράσεις για το στόχο «Κρήτη Πράσινο νησί – 100% ΑΠΕ» οδήγησαν σε μια μετακίνηση από το «ΑΠΕ παντού» στο «ΑΠΕ σε 8 περιοχές εγκατάστασης -πράσινες βιομηχανικές περιοχές- και σε τρία ενεργειακά κέντρα με εργοστάσια βάσης».

Μαζί με τα νέα δεδομένα που έφερε η Β’ φάση, όπως διασυνδέσεις, αγωγό φυσικού αερίου, περιοχές υποστήριξης της εξόρυξης υδρογονανθράκων, δημιουργούνται νέα προβλήματα συγκρούσεων χρήσεων γης, αβεβαιότητα και αντιδράσεις, ότι αποτελούν ένα άνοιγμα αγοράς ευκαιριών και όχι σχέδιο για κάλυψη ενεργειακών αναγκών.

Φυσικά ένα Χωροταξικό πρέπει να προβλέπει το μέλλον, το ζήτημα όμως είναι τι μέλλον προβλέπει , ποιο όραμα υπηρετεί και αν αυτό είναι όραμα για την κοινωνία ή για την ανάπτυξη δεικτών, συγκέντρωσης και κέρδους των λίγων. Ειδικά σήμερα, κρίσιμο είναι το ζήτημα για το πόσο η ανάπτυξη είναι προσανατολισμένη στην παγκοσμιοποιημένη αγορά και όχι στην παραγωγική ανασυγκρότηση των τόπων που κατοικούν οι «ιθαγενείς» αυτής της χώρας.

 

Είναι σε σωστή κατεύθυνση οι προτάσεις για τους παραδοσιακούς παραγωγικούς πυλώνες της Κρήτης, τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τον τουρισμό;

Το Χωροταξικό πριμοδοτεί σε χώρο και σε κατευθύνσεις την κατά προτεραιότητα ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα. Ωστόσο αυτό δεν αρκεί για να στηριχτεί η ανάκαμψη του πρωτογενούς, σε σχέση με το ζητούμενο, δηλαδή την κατ’ αρχήν κάλυψη της εγχώριας ζήτησης και τον περιορισμό των εισαγωγών, με σκοπό την -έστω σχετική- διατροφική αυτάρκεια.

Τόσο το Χωροταξικό, όσο και η πολιτική αντίληψη που κυριαρχεί και που υιοθετεί και η Περιφέρεια Κρήτης, είναι μια πολιτική που δίνει υπερβολική έμφαση στην ανταγωνιστικότητα και τις εξαγωγές. Αυτός είναι ο προσανατολισμός και του νέου ΕΣΠΑ.

Η Ε.Ε. δεν βάζει σε προτεραιότητα την κοινωνική συνοχή, αλλά την ανταγωνιστικότητα και την έξυπνη ειδίκευση. Οι απαιτήσεις των προγραμμάτων είναι τόσο μεγάλες που μπορούν να ανταποκριθούν μόνο μεγάλες επιχειρήσεις με πρόσβαση και στον τραπεζικό δανεισμό.

Αυτό που προδιαγράφεται, αν εφαρμοστεί αυτή η πολιτική, είναι να δούμε να επιβιώνουν όλο και λιγότεροι, η γη να συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων για να υποδεχθεί μεγάλες επενδύσεις σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων και παράλληλα να μεγαλώνει το κομμάτι της κοινωνίας που θα επιβιώνει δύσκολα και θα προσβλέπει σε μέτρα για την ανθρωπιστική κρίση.

Για τον τουρισμό, υπάρχει πλούσιο «οπλοστάσιο» μέσα από τα αλλεπάλληλα νομοθετήματα που καθόρισαν και την τελευταία τροποποίηση-προσαρμογή του Ειδικού Χωροταξικού (2013). Η φιλοσοφία των νομοθετημάτων είναι ότι ποιοτικός τουρισμός είναι αυτός που απευθύνεται σε πιο πλούσιους πελάτες, ότι εναλλακτικός τουρισμός είναι αυτός που καλύπτει τα ενδιαφέροντά τους (συνεδριακός, ιατρικός και ιαματικός τουρισμός, αθλητικός συμπεριλαμβανομένων γκολφ, χιονοδρομικών κλπ) και ότι ήπιος τουρισμός είναι αυτός που δεν υλοποιείται με τους γνωστούς θηριώδεις συντελεστές δόμησης αλλά με χαμηλότερη πυκνότητα.

Παράλληλα, τα νομοθετήματα αυτά ενσωματώνουν στον τουρισμό την παραθεριστική κατοικία, προσδίδοντας αντικείμενο και στις μεγάλες κατασκευαστικές και περιορίζοντας το αντικείμενο των «μικρών», που το πελατειακό σύστημα ποτέ δεν μπόρεσε να περιορίσει σε συγκεκριμένες περιοχές και να βρει τα κατάλληλα πολεοδομικά εργαλεία, έτσι ώστε να μην απλώνονται παντού στην εκτός σχεδίου δόμηση.

Το Χωροταξικό ορίζει «ζώνες τουρισμού» που θα υλοποιηθούν με κάθε είδους εργαλείο οργανωμένης δόμησης (ΠΟΤΑ, ΠΟΑΠΔ), συμπεριλαμβανομένων κι αυτών που προβλέπονται από το Μεσοπρόθεσμο και τους νόμους του φαστ τρακ (ΕΣΧΑΔΑ, ΕΣΧΑΣΕ) και βέβαια τα Ειδικά Τοπικά Σχέδια του νόμου που μεταρρύθμισε το σχεδιασμό.

Γι’ αυτές τις «ολοκληρωμένες αναπτύξεις» υπάρχει πλήθος ειδικών διατάξεων που θίγουν δάση και ακτές. Οι προστατευτέες περιοχές θεωρούνται περιοχές εγκατάστασης «ήπιων υποδοχέων» και οι επενδυτές αναγορεύονται σε «προστάτες» τους, δηλαδή η προστασία ιδιωτικοποιείται και ακυρώνεται ο ρόλος των όποιων φορέων διαχείρισης, αλλά και της αυτοδιοίκησης!

Σ’ αυτό τον πρωτογενή κι αυτό τον τουρισμό, τους ζητούν να συμπράξουν. Ίσως δούμε λοιπόν «ειδικές πολυθεματικές επενδύσεις» όπου θα υπάρχουν ξενοδοχεία, παραθεριστικές κατοικίες, γήπεδα γκολφ, λαχανόκηποι, κι ανάμεσά τους αρχαιολογικοί χώροι και οικότοποι προτεραιότητας ιδιωτικής χρήσης και απόλαυσης όσων μπορούν να τα πληρώσουν!

 

Σε ποιο βαθμό μπορεί να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων η κυβερνητική αλλαγή;

Η απόσταση ανάμεσα στο Χωροταξικό κι ένα Χωροταξικό για την κοινωνία είναι όση η απόσταση ανάμεσα στο «success story» και την παραγωγική ανασυγκρότηση, όπως την εννοεί η παρούσα κυβέρνηση. Γι’ αυτήν καλείται να νομοθετήσει, όταν ξεπεραστεί ο σκόπελος της διαπραγμάτευσης κι ανάλογα με τα αποτελέσματα που θα έχει. Όσο μεγαλύτερη αποδειχθεί αυτή η απόσταση, τόσο πιο ακατάλληλο θα αποδειχθεί το Χωροταξικό και τόσο πιο γρήγορα θα χρειαστεί να ξανατροποποιηθεί.

Ίσως όμως στο μεταξύ δημιουργηθούν τετελεσμένα μη αναστρέψιμα…