Γνωρίζουμε για τη διάβρωση των ακτών μας από τη θάλασσα. Γνωρίζουμε για τη διάβρωση εδαφών από παρατεταμένες βροχοπτώσεις. Υπάρχει όμως ακόμη ένα είδος διάβρωσης που απειλεί τα εδάφη και στην Ελλάδα: η αιολική. Πριν από λίγο καιρό, το Κέντρο Ερευνας της Κομισιόν ολοκλήρωσε την πρώτη μεγάλη ποιοτική μελέτη και χαρτογράφηση του φαινομένου σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Ανατολική Κρήτη, νησιά Αιγαίου και Θερμαϊκός Κόλπος είναι οι περιοχές που απειλούνται περισσότερο στη χώρα μας.

Τι είναι, λοιπόν, η αιολική διάβρωση (wind erosion); Είναι το φαινόμενο της μετατόπισης εδαφών από τον άνεμο. Εχει δύο μορφές: ο άνεμος παρασύρει και απομακρύνει χαλαρά και ξηρά ιζήματα, όπως η άμμος και η σκόνη απογυμνώνοντας μια περιοχή, ή ο άερας, «οπλισμένος» με το φορτίο που μεταφέρει, προσπίπτει στα πετρώματα και τα καταστρέφει ενεργώντας σαν λίμα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν αφορά… μόνο τις ερήμους.

«Το φαινόμενο εμφανίζεται κυρίως στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές και επηρεάζεται από τις γεωλογικές συνθήκες, τις κλιματικές διακυμάνσεις και την ανθρώπινη δραστηριότητα», εξηγεί στην ο κ. Παναγιώτης Πανάγος, μέλος της επιστημονικής ομάδας του Joint Research Center που εκπόνησε την έρευνα. «Κατ’ αρχάς, οι κλιματικές διακυμάνσεις: η διάβρωση εξαρτάται από την ταχύτητα και τη διεύθυνση του ανέμου, τη συχνότητα των βροχοπτώσεων και την εξάτμιση του νερού. Μετά, σημαντικό ρόλο παίζουν τα χαρακτηριστικά του εδάφους: αν έχουν άμμο, λάσπη ή πηλό, ανθρακικό ασβέστιο ή οργανική ύλη, κατά πόσον μπορούν να συγκρατήσουν το νερό. Τέλος, μεγάλη σημασία έχει και η χρήση της γης. Οπως είναι προφανές, η βλάστηση εμποδίζει τη διάβρωση. Αντιθέτως, οι συνέπειες της αιολικής διάβρωσης στις ευαίσθητες γεωργικές περιοχές μπορεί να επιταχυνθούν με την ακατάλληλη διαχείριση της γης, π.χ. αφήνοντας καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε αγρανάπαυση για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, αφαιρώντας τους φράκτες, επιτρέποντας την υπερβόσκηση των βοσκοτόπων.Υπολογίζεται ότι το 28% των υποβαθμιζόμενων εδαφών στον κόσμο υπόκειται σε αυτή τη διαδικασία διάβρωσης από τον άνεμο. Στις αγροτικές γαίες, η διάβρωση έχει ως αποτέλεσμα την αφαίρεση του καλύτερου τμήματος του εδάφους, του πιο ενεργού από βιολογικής απόψεως, που είναι πλούσιο σε οργανική ύλη και θρεπτικά συστατικά. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε αιολική διάβρωση μπορεί να έχει μόνιμες συνέπειες στην υποβάθμιση των καλλιεργούμενων περιοχών».

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η αιολική διάβρωση είναι εντονότερη σε περιοχές της Γερμανίας, στη Δανία, στην Ολλανδία, στην Ιβηρική Χερσόνησο και στην Aνατολική Αγγλία. «Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος, περίπου 42 εκατ. εκτάρια καλλιεργούμενων γαιών στην Ευρώπη επηρεάζονται δυνητικά. Τοπικές μελέτες αναφέρουν ότι η αιολική διάβρωση μπορεί να επηρεάσει τόσο τις ημίξηρες μεσογειακές περιοχές, όσο και τις περιοχές με πιο ήπιες κλιματικές συνθήκες στον Βορρά». Στην Ελλάδα, το φαινόμενο είναι συχνότερο στην Ανατολική Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου, στον Θερμαϊκό Κόλπο. «Η ποιοτική καταγραφή του φαινομένου από τη μελέτη μας έγινε βάσει μοντέλων που εφαρμόζονται στις ΗΠΑ και στην Κάτω Σαξονία της Γερμανίας, καθώς, όπως καταλαβαίνετε, θα ήταν αδύνατον να παρακολουθούσαμε με ειδικούς αισθητήρες ολόκληρη την ήπειρό μας», λέει ο Πανάγος.

Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο και να ανακοπεί η ερημοποίηση περιοχών; «Ως επιστήμονες, προσπαθούμε να εντοπίσουμε τις περιόδους με μειωμένες βροχοπτώσεις και ισχυρούς ανέμους, στις οποίες το φαινόμενο είναι πιο έντονο. Στις περιόδους αυτές, πρέπει να αποφεύγονται ορισμένες πρακτικές, λ.χ. το όργωμα. Παράλληλα, σημαντικό είναι να απαγορευτούν και οι πρακτικές εκείνες που έχουν αποδειχθεί καταστροφικές για τη διάβρωση, όπως λ.χ. το κάψιμο των καλαμιών, που αφήνει το έδαφος γυμνό το καλοκαίρι και ευάλωτο στην πρώτη ισχυρή βροχή», λέει ο κ. Πανάγος. Οπως είναι επόμενο, η αιολική διάβρωση θα επηρεαστεί από την ένταση της κλιματικής αλλαγής. «Το γεγονός ότι θα έχουμε λιγότερες βροχοπτώσεις και αύξηση της θερμοκρασίας θα αυξήσει την επικινδυνότητα αιολικής διάβρωσης στη Μεσόγειο».

Θεματική στρατηγική

Η Ε.Ε. έστρεψε μόλις τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον της στα φαινόμενα διάβρωσης. «Το 2006 ψηφίστηκε η θεματική στρατηγική για το έδαφος. Κατάλαβαν, λοιπόν, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί ότι το έδαφος είναι ζωή και πρέπει να του δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή. Δυστυχώς δεν έχει θεσπιστεί ακόμη οδηγία για το έδαφος, είναι ένα από τα εκκρεμή ζητήματα στην προστασία του περιβάλλοντος. Ομως η συζήτηση για την προστασία του εδάφους άνοιξε: από την υδατική και αιολική διάβρωση, από τη μείωση της οργανικής ύλης, τη μείωση της βιοποικιλότητας, τη στεγανοποίηση ή τη συμπύκνωση των εδαφών, την αλάτωση, τις κατολισθήσεις. Ολοι αυτοί είναι τομείς στους οποίους έχει πλέον ενσκήψει η επιστημονική έρευνα».