Πηγή – Θέλετε δάνεια; Δώστε το νερό | Εφημερίδα των Συντακτών | online έκδοση

Ποιοι και πώς δρομολογούν την ιδιιωτικοποίηση του σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο ρόλος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Ταμείου

Του Τάσου Σαραντή

Οργανωμένο σε διεθνές επίπεδο εμφανίζεται το χρονοδιάγραμμα της ιδιωτικοποίησης του νερού σε πολλές χώρες σε ολόκληρο τον πλανήτη, που προωθείται κυρίως μέσω της Παγκόσμιας Τράπεζας, σε συνεργασία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ως προϋπόθεση για την ανανέωση των δανείων προς τις χώρες που τα χρειάζονται. Από κοντά και οι πολυεθνικές της βιομηχανίας του νερού που προωθούν την ιδιωτικοποίησή του μέσω διεθνών οργανισμών, αλλά και θεσμικών οργάνων χάραξης πολιτικής και διαχείρισης κονδυλίων, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Αλλαγή άποψης

Η άποψη της Παγκόσμιας Τράπεζας σχετικά με το ποιος θα πρέπει να παρέχει το νερό έχει μεταβληθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Στη δεκαετία του 1970 και του 1980, το σύνολο των χρηματοδοτήσεων της Τράπεζας στην ύδρευση και την αποχέτευση κατευθυνόταν προς τον δημόσιο τομέα, με τις κυβερνήσεις να είναι επιφορτισμένες για την προσιτή και αξιόπιστη παροχή νερού. Στη συνέχεια, καλλιεργήθηκε η πεποίθηση ότι οι δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας ήταν ευάλωτες σε φαινόμενα αναποτελεσματικότητας, σε πολιτικές παρεμβάσεις, με μη βιώσιμα τιμολόγια νερού και με έλλειμμα δεξιοτήτων και επαγγελματισμού.

Σύντομα, τα επεισόδια της λειψυδρίας, η σπάταλη χρήση των υδάτινων πόρων και η έλλειψη οικονομικών, όλα αποδόθηκαν στη δημόσια διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Δεδομένου ότι τα δημόσια συστήματα νερού σε όλο τον κόσμο άρχισαν να επιδεινώνονται, λόγω της υποχρηματοδότησης από πολυμερείς οργανισμούς δανεισμού, κυρίως της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, συνήχθη το συμπέρασμα ότι ο ιδιωτικός τομέας και οι δυνάμεις της αγοράς θα μπορούσαν να δώσουν τη λύση στις ανεπάρκειες των δημόσιων συστημάτων.

Ετσι, η Παγκόσμια Τράπεζα, αντί να εξακολουθήσει να δρομολογεί μεγάλα κεφάλαια για την προώθηση της τεχνογνωσίας στον δημόσιο τομέα, αναγνωρίζοντας έτσι ότι το νερό είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα και βασική δημόσια υπηρεσία, αναγκάζει πολλές χώρες να εμπορευματοποιούν τους υδάτινους πόρους, παραδίδοντάς τους σε ιδιώτες.

Με «αφετηρία» τη Θάτσερ

Οταν η συντηρητική κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ ιδιωτικοποίησε την ύδρευση στη Βρετανία, μαζί με αρκετές άλλες βιομηχανίες το 1989, η Παγκόσμια Τράπεζα ξεκίνησε να χρηματοδοτεί έργα που περιελάμβαναν μακροπρόθεσμες συμβάσεις παραχώρησης σε ιδιωτικές εταιρείες.

Η αύξηση της υποστήριξής της για ιδιωτικές επενδύσεις σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας υλοποιήθηκε -και εξακολουθεί να υλοποιείται μέχρι και σήμερα- μέσω του βραχίονα του ιδιωτικού τομέα στην Παγκόσμια Τράπεζα, του Διεθνούς Οργανισμού Χρηματοδότησης (IFC) και ενός εκ των πέντε μελών του Ομίλου της Τράπεζας, του Οργανισμού Πολυμερούς Ασφάλισης Επενδύσεων (MIGA).

Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ ο τραπεζικός δανεισμός προς τις δημόσιες επιχειρήσεις ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκε από περίπου 2.900 τρισεκατομμύρια δολάρια το 1990 σε μόλις 824 εκατομμύρια δολάρια το 2001, οι χρηματοδοτήσεις στον τομέα της ύδρευσης σε ιδιώτες επενδυτές αυξήθηκαν από 45 εκατομμύρια δολάρια σε 687 εκατομμύρια δολάρια την αντίστοιχη περίοδο.

Στη δεκαετία του 1990, ο αριθμός των έργων της Παγκόσμιας Τράπεζας που αφορούσαν την ιδιωτικοποίηση του νερού δεκαπλασιάστηκε, με το 31% των χρηματοδοτήσεων που παρείχε να κατευθύνεται σε έργα ύδρευσης και αποχέτευσης στα οποία συμπεριλαμβανόταν ως όρος η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, παρά το γεγονός ότι τα έργα επανειλημμένα αποτύγχαναν όσον αφορά την παροχή φτηνότερου και καλύτερης ποιότητας νερού σε μεγαλύτερες περιοχές. Αλλά, φυσικά, ήταν εξαιρετικά κερδοφόρα για τις μεγάλες εταιρείες, λόγος για τον οποίο συνέχισαν να προάγονται και να επιδοτούνται.

Τα προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων, που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, άρχισαν να εφαρμόζονται στην Ινδία, τη Βολιβία, τη Χιλή, την Αργεντινή, τη Νιγηρία, το Μεξικό, τη Μαλαισία, την Αυστραλία, τις Φιλιππίνες και αλλού. Και μέχρι το τέλος του 2000, τουλάχιστον 93 χώρες είχαν ιδιωτικοποιήσει εν μέρει τις υπηρεσίες νερού ή της αποχέτευσης.

Υδάτινες «υποθήκες»

Κατά την περίοδο 1990-2002, η Παγκόσμια Τράπεζα χορήγησε δάνεια περίπου 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων για έργα ύδρευσης σε πολλές χώρες, με την προϋπόθεση της ιδιωτικοποίησης των οργανισμών ύδρευσής τους. Οπως προκύπτει από έρευνα της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), από τα 276 δάνεια που χορήγησε η Παγκόσμια Τράπεζα αυτή την περίοδο, το 30% απαιτούσε ιδιωτικοποιήσεις, κυρίως κατά την τελευταία πενταετία.

Ωστόσο, η ιδιωτικοποίηση του νερού κάθε άλλο παρά στέφθηκε από επιτυχία. Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι υπηρεσίες νερού (συλλογή νερού, δικτύωση και λύματα) απαιτούν εξαιρετικά εντατική συντήρηση και απρόβλεπτες επενδύσεις. Οι θαμμένοι σωλήνες των δικτύων επηρεάζονται αρνητικά από τις συνθήκες θερμοκρασίας, ενώ οι συνεχώς αυξανόμενοι πληθυσμοί απαιτούν συνεχείς επεκτάσεις και βελτιώσεις των υποδομών.

Μια άλλη πραγματικότητα που αντιμετώπισε η Παγκόσμια Τράπεζα ήταν η αυξανόμενη απροθυμία από την πλευρά των εταιρειών νερού να δραστηριοποιηθούν σε εξαιρετικά ασταθείς αναπτυσσόμενες χώρες. Παράλληλα, η βιομηχανία απέκτησε ένα βαρύ ιστορικό κινδύνων και αποτυχιών.

Για παράδειγμα, οι ιδιωτικές εταιρείες παραβίαζαν συχνότερα τα πρότυπα ασφαλούς λειτουργίας, ενώ καθόριζαν σχεδόν κατά βούληση τις τιμές. Αυτό οδήγησε στον περιορισμό στην πρόσβαση νερού ανάμεσα στους φτωχούς πληθυσμούς. Επιπλέον, από το 2000, διαμαρτυρίες σχετικά με την ιδιωτικοποίηση του νερού ξεκίνησαν στην Ασία, την Αφρική και τμήματα της Νότιας Αμερικής.

Υπό αυτές τις συνθήκες, το 2002, οι χρηματοδοτήσεις της Τράπεζας για έργα ύδρευσης και αποχέτευσης περιορίστηκαν μόνο στο 25% του ετήσιου μέσου όρου της περιόδου 1993-1997. Κι όπως παραδεχόταν το 2004 ο Τζαμάλ Σαχίρ, διευθυντής Ενέργειας και Υδάτων της Παγκόσμιας Τράπεζας, «αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι μια αναγνώριση ότι ο ιδιωτικός τομέας από μόνος του δεν θα είναι αρκετός».

Η Αφρική στο έλεος μιας χούφτας πολυεθνικών

Εντούτοις, παρά τις δραματικές αποτυχίες στην ιδιωτικοποίηση του νερού, η Παγκόσμια Τράπεζα εξακολουθεί να βλέπει ένα ρόλο για τις ιδιωτικές εταιρείες παροχής νερού. Σήμερα, η Τράπεζα αναπτύσσει μεθόδους για να φέρει πίσω τις επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα και να μετριάσει τους κινδύνους που αποτρέπουν τις μεγάλες εταιρείες από την επιχειρηματική δραστηριότητα στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ετσι, η Παγκόσμια Τράπεζα προωθεί την ιδιωτικοποίηση του νερού σε ολόκληρη την Αφρική για το αποκλειστικό όφελος μιας χούφτας πολυεθνικών εταιρειών.

Παράλληλα, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πιέζουν για την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης από ευρωπαϊκές και αμερικανικές εταιρείες, ενθαρρύνοντας τις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μέσω διατάξεων σε εμπορικές συμφωνίες και θέτοντας την ιδιωτικοποίηση ως όρο για τη χορήγηση ή την ανανέωση των δανείων.

Πηγή – Θέλετε δάνεια; Δώστε το νερό | Εφημερίδα των Συντακτών | online έκδοση